Waarvan je papegaai vindt dat je het moet weten
Om je als mens te uiten is vaak al heel moeilijk. En dan gaan we ook nog praten over en voor een vogel? Op het gebied van gedragsanalyse zijn er algemene regels over hoe, wanneer en wat je moet doen om het gedrag van dieren te bestuderen en te beschrijven. Gedragsanalyse van dieren is met sprongen vooruit gegaan. Er wordt veel geleerd en lesgegeven over het hoe en waarom.

Hierdoor wordt de gedragsanalyse alleen maar beter. En als de gedragsanalyse beter wordt, kan het ook beter worden toegepast. Dit maakt de kwaliteit van leven, voor dieren in gevangenschap, alleen maar beter. Onze papegaaien zullen het ons nooit vertellen, maar de zorg voor de papegaai wordt alleen maar beter als we weten wat hij doet en waarom hij dit doet. In dit artikel worden 10 zaken besproken over hoe we gedrag moeten zien en beschrijven, en wat we er mee kunnen doen.

1. Gedrag is wat een papegaai doet onder bepaalde omstandigheden. Gedrag geeft niet aan wat een papegaai is.
Iedereen heeft wel eens dat je een papegaai omschrijft om wat hij doet. Een papegaai die wel eens bijt wordt dan vaak beschreven als gemeen, vals of dominant. Dit noemt men het opplakken van een label. Maar is dit juist? Nee, je moet zijn gedrag beschrijven. Wat doet hij, wanneer doet hij het en wat wil hij bereiken.

De antwoorden op deze drie vragen (wat, wanneer en waarom) zullen je helpen een beeld te krijgen van het gedrag van je papegaai. Wat gaat er allemaal om in dat koppie….?
Zijn er zaken in de omgeving, die dat bepaalde gedrag veroorzaken? Hierbij horen bijvoorbeeld ook de beloningen die hij krijgt wanneer hij een bepaald gedrag vertoont. Probeer het fout labellen van de vogel (mijn vogel is vals) nu eens te vervangen door te observeren. Beschrijf de zaken: gebeurtenis-gedrag-beloning.

Bijvoorbeeld: “Als ik mijn hand dicht bij de kooi houd (gebeurtenis), wil mijn vogel mij bijten (gedrag), (waarschijnlijk) om er voor te zorgen dat ik mijn hand weghaal (beloning).” We hadden hier ook kunnen zeggen “de vogel is vals” maar dan zouden we niet eerlijk zijn naar de vogel. De vogel vertoont bepaald gedrag om iets te bereiken. In dit voorbeeld veroorzaken we zelf het gedrag. Dus moeten we hier niet zeggen “mijn vogel is vals”, maar we moeten zeggen mijn vogel gedraagt zich zo omdat hij een bepaald doel heeft. We moeten hier dus de gebeurtenis en beloning aanpassen om het gedrag te veranderen.

2. Je papegaai wil met elk gedrag een doel bereiken. Het doel is de beloning die hij krijgt wanneer hij bepaald gedrag vertoont.
Wat de papegaai doet is altijd een manier om een beloning te krijgen vanuit zijn omgeving. Omgeving is hierbij een heel breed begrip. Dat kan zijn eigen lichaam zijn, zijn kooi, zijn eigenaar, noem maar op. Ook het begrip beloning is heel breed. Een beloning kan zijn: mijn stress wordt minder als ik mijn veren eruit trek. Als ik hem nou iedere keer in zijn handen bijt blijft hij bij mij uit de buurt. (Uit de buurt blijven is hierbij de beloning en in de buurt komen is de gebeurtenis en de omgeving). Om nu te ontdekken waarom je papegaai iets doet, moet je hem dus heel veel observeren. Probeer de volgende vraag te beantwoorden: wat probeert hij te bereiken als hij dat bepaalde gedrag vertoont? Het antwoord op deze vraag valt meestal in één van de volgende twee categorieën:
1) Positieve categorie: Iets krijgen, ergens naar toe gaan of bijvoorbeeld een lichamelijke activiteit starten;
2) Negatieve categorie: Iets weigeren, uit de weg gaan van een situatie, gebeurtenis of voorwaarde.

Het gedrag dat de papegaai vandaag vertoont wordt veroorzaakt door de beloning die het gedrag van gisteren opleverde. Als de vogel merkt dat zijn gedrag dat oplevert wat hij wil, zal hij dit gedrag herhalen. Levert zijn gedrag niets op dan zal hij het gedrag (op den duur) weglaten of aanpassen.
Bijvoorbeeld: Veel papegaaien krijsen heel hard omdat dit in het verleden veel aandacht opleverde. Dit hoeft niet eens positieve aandacht te zijn. De papegaai is een goede leerling, hij is geen schreeuwlelijk (label).

3. Papegaaien kiezen van nature dat gedrag wat hun het meest oplevert.
Het instinct van dieren is ontwikkeld om ze te laten overleven en voortplanten. Om dit te bereiken moeten ze zich op een bepaalde manier gedragen. Let wel, foerageren is ook gedrag! Als een dier een keuze moet maken in het gedrag, zal hij het gedrag kiezen wat hem het meeste oplevert. Wij als mensen zijn niet anders! Mensen en dieren doen alleen dat wat ze het meeste oplevert of het minste kost. Bijvoorbeeld: als een papegaai van Jan twee zonnepitjes krijgt om op te stappen en van Annemiek maar één, dan zal hij, als hem de keus wordt gegeven, opstappen bij Jan.

Door de beloning bij verkeerd gedrag te verminderen of weg te laten en de beloning bij goed gedrag te verhogen of te verbeteren krijgen we verandering. Op deze manier kan probleemgedrag verminderd worden zonder het dier te straffen.

4. Iedere papegaai is een individu en zal zich afvragen wat de waarde van de beloning is. Wat levert het gedrag mij op!
Beloningen komen in veel vormen voor. Van tastbare zaken en lichamelijke activiteiten tot sociale en emotionele belevenissen. Ook kan juist het weglaten van een van voorgaande zaken een beloning zijn voor de papegaai. De kwaliteit van leven van een papegaai is afhankelijk van de kwaliteit, variëteit en hoeveelheid activiteiten die hun gedrag iedere dag weer beïnvloeden. Sommige beloningen zijn vanzelfsprekend, zoals eten. Voor andere beloningen leert de papegaai hoe hij deze kan verdienen. Dit zal hij doen door te observeren en te leren. Door ervaring en herhaling zal de vogel zijn gedrag aanpassen.

Koppiekrauw is een beloning die is aangeleerd door ervaring en herhaling. De vogel heeft moeten leren dat het aaien lekker en ontspannend is. Van nature is er namelijk niemand om hem in de jungle te aaien. Sommige vogels hebben juist een voedselbeloning nodig om dit toe te laten. Iedere papegaai is dus een individu, met eigen gedachten over wat een beloning waard is. Het is een natuurlijk instinct om altijd te blijven zoeken naar nieuwe beloningen, en dit kan niet door stil te zitten.

5. Leer en observeer je papegaai. Kijk wat voor hem de juiste beloning is, passend bij zijn gedrag.
Beloningen die een papegaai krijgt motiveren hem soms, maar niet altijd. Een papegaai die net een volle bak zaad heeft gegeten zal niet veel meer doen voor een zonnepitje. Kennis over de natuurlijke leefomgeving en gedrag in het wild, maar ook de kennis over de individuele vogel en de omstandigheden waar hij in leeft, geven veel informatie over welke beloningen de papegaai motiveert. Ga er niet van uit dat een vogel iets doet voor een beloning, maar zorg ervoor dat je het daadwerkelijk gezien hebt. Als je wilt weten wat je vogel nodig heeft of leuk vindt, moet je zijn gedrag observeren, en niet uitgaan van het gedrag van een soortgenoot. Leer en bestudeer het gedrag van jouw papegaai!

6. Verbeter het goede gedrag van je papegaai door direct en consequent te belonen. Doe dit direct wanneer het goede gedrag plaatsvindt.
Het is heel belangrijk je papegaai op het juiste moment te belonen wanneer hij gewenst gedrag vertoont. Beloon hem ook altijd op de zelfde manier. Door direct te belonen zal de papegaai de beloning ook koppelen aan zijn gedrag. Je kunt dan gelijk zien wat de beloning voor hem doet en of de beloning voldoende of juist te groot is. Als de papegaai leert dat hij de beloning voor het goede gedrag krijgt, zal hij dit gedrag sneller gaan herhalen. Het te laat of niet belonen van goed gedrag kan een heel ander soort (ongewenst) gedrag veroorzaken.

7. Je kunt per ongeluk verkeerd gedrag veroorzaken of in stand houden.
Gedrag dat niet beloond wordt zal binnen een bepaalde tijd minder worden. Beloon altijd op de één of andere manier goed gedrag dat herhaaldelijk door de papegaai wordt getoond.
Bij verkeerd en ongewenst, gedrag zoals van een speelboom af klimmen, het bijten en het knagen aan de wandbekleding omdat dit zo lekker aan voelt voor de papegaai (zintuiglijke beloning), moet je de beloning zo veel mogelijk of helemaal weghalen.

Door soms op de verkeerde momenten te belonen krijg je vaak hardnekkige misdragingen.
Bij gokkers (mensen dus) zie je hetzelfde gedrag. Als probleemgedrag eenmaal aangeleerd is dan is dit heel moeilijk weer af te leren. Bij de gokker is er toch altijd een kans dat de jackpot valt (eenmalige beloning), dus moet hij doorgaan. Bij papegaaien kan dit het schreeuwen om aandacht zijn. Misschien heb je op een eerder moment de papegaai aandacht gegeven toen hij aan het schreeuwen was.

Dat wat het probleemgedrag van een papegaai versterkt komt niet altijd door wat jij doet als eigenaar. Andere vogels in de buurt, kinderen in de omgeving of bijvoorbeeld veranderingen in de buurt van het verblijf kunnen onbedoeld meewerken aan het in stand houden van slecht gedrag. De belangrijkste vraag die je jezelf moet stellen is niet “wat is er mis met mijn papegaai” maar “wat veroorzaakt of versterkt het gedrag van mijn papegaai”. Het gedrag heeft te maken met de omstandigheden en de beloning hierop. Als we nu die omstandigheden en/of de beloning kunnen veranderen of zelfs wegnemen, kunnen we het gedrag van de papegaai heel humaan aanpakken en wijzigen zonder te hoeven straffen.

8. Soms moeten we de omgeving aanpassen om goed gedrag makkelijker te maken.
Soms is het aanpassen van de omgeving de makkelijkste en minst ingrijpende manier om probleemgedrag aan te pakken. Als een papegaai aan het raamkozijn blijft knagen, is het misschien al voldoende om zijn speelboom op een andere plaats neer te zetten, zodat hij er simpelweg niet meer bij kan. En om dan goed gedrag te krijgen kun je hem daarna regelmatig voorzien van verse takken om op te knabbelen. Let goed op je eigen leefomgeving en hoe dit het probleemgedrag kan bevorderen en goed gedrag in de weg kan staan. Soms worden heel eenvoudige oplossingen over het hoofd gezien. We kijken namelijk het liefste “in het koppie van de papegaai” en niet naar de leefomgeving waarin het gedrag voorkomt of wat het misschien zelfs wel veroorzaakt.

Je moet zoveel mogelijk factoren uit de omgeving weghalen die slecht gedrag bevorderen. Hierdoor zal het probleemgedrag vanzelf verminderen. Als je de `beloning` voor de papegaai weghaalt heeft hij geen reden meer om dit gedrag te vertonen. Ook dit doe je weer door de vogel en zijn omgeving te observeren en van hem te leren.

9. Als de papegaai zijn gedrag verbeterd en goed gedrag vertoond moet je hem direct belonen, ook bij kleine veranderingen.
Als de papegaai geen slecht gedrag vertoont hoef je dit niet wijzigen. Maar je kunt je papegaai wel nieuw gedrag of een nieuwe versie van bestaand gedrag aanleren. Beloon iedere keer weer bij kleine resultaten die in de richting gaan van het gewenste gedrag. Hierdoor zul je al richting het gedrag gaan dat je hem aan wilt leren. Bijvoorbeeld: Een papegaai die niet op een opstapstok wil gaan zitten moet je telkens belonen bij het behalen en herhalen van kleine resultaten. Dit kan met de volgende benadering:
kalme lichaamstaal naar de stok toe --> belonen;
snelle aanraking van een teen tegen de stok --> belonen;
één poot die op de stok stapt --> belonen;
het verplaatsen van zijn gewicht naar de poot op de stok --> belonen;
en ten slotte 2 poten op de opstapstok, het einddoel! Belonen en blijven belonen!
Succesvolle trainers zijn mensen die goed opletten op het gedrag en de omgeving van de papegaai. Zij letten goed op wat een papegaai doet om zijn doel te bereiken. Dit doel is dan weer de beloning. Dit kunnen heel kleine dingen zijn. Daarom is een goed oog voor details en veel geduld belangrijk. Hele kleine vorderingen moeten telkens beloond worden om het einddoel te bereiken. Je kunt van een vogel niet verwachten dat hij binnen een dag fietst. Maar je kunt hem al wel naast zijn fiets ontspannen laten zitten. Beloon de papegaai enthousiast, zelfs overdreven. Geef een beloning die voor de papegaai belangrijk is. Beloon je papegaai als een klein kind, hij is zeker zo intelligent. Als een vogel aarzelt bij een stap in het proces, ga dan eventueel zelfs een stapje terug. Je moet altijd op blijven letten dat je niet per ongeluk verkeerd gedrag bevordert. Ga pas weer vooruit als de papegaai hier aan toe is. Ga stap voor stap, van beloning tot beloning richting het einddoel.

10. Observeer je papegaai en beloon hem als je goed gedrag ziet. Je krijgt het gedrag dat je beloont.
In de huidige maatschappij wordt slecht gedrag eerder gezien dan goed gedrag. Slecht gedrag wordt bestraft maar goed gedrag wordt zelden beloond. We hebben te veel aandacht voor het slechte gedrag. Wanneer we bij de papegaai vorderingen willen zien, zullen we dit moeten wijzigen. Prijs een papegaai als hij goed gedrag vertoont, beloon groot en zelfs overdreven. Vertoont hij slecht of ongewenst gedrag negeer hem dan volkomen. Kijk hem niet eens aan of verwijder jezelf (tijdelijk) uit zijn omgeving.

Besteed aandacht aan zijn leefomgeving en haal factoren die slecht gedrag kunnen bevorderen weg. Als je niet wilt dat hij aan de plant eet, moet je niet een plant naast zijn verblijf zetten. Wanneer je het goede gedrag zo veel mogelijk beloont, zal ook je relatie met de vogel beter worden. Zorg wel dat je de juiste beloning voor het gedrag geeft. Beloon groot maar probeer wel, wanneer een doel bereikt is, de beloning kleiner te maken. En blijf wel opletten, goed gedrag verdwijnt snel! Dieren worden gemotiveerd om juiste en goede gedragskeuzes te maken, maar wel voor de juiste reden. Ze doen liever iets voor een positieve beloning, dan dat ze iets weglaten door negatief te straffen! Dus geef hem wel dat nootje als hij iets goeds doet, maar blaas niet in het gezicht van de papegaai om die beet te voorkomen of te straffen.
Met dit alles in het achterhoofd kunnen we er samen voor zorgen dat het samenleven met onze papegaai heel plezierig is, voor ons allebei.